مقدمه

فضیلت اخلاق پسندیده در نهج البلاغه

در مورد اهمیت اخلاق پسندیده, امام علی (ع) در حکمت  ۳۸ نهج البلاغه فرمودند: "بالاترین حسب و نژاد اخلاق پسندیده است." یعنی بر خلاف عادت دنیا پرستان و مادی گرایان, امام (ع) می گویند که انواع نژادها مایه افتخار انسان نمی شود, بلکه آنچه که مایه افتخار انسان است, اخلاق پسندیده است. امام (ع) بیز در حکمت ۲۲۹ نهج البلاغه فرمودند: "کافی است حسن خلق به عنوان نعمتی". یعنی طرز تفکر نادانان غلط است که فکر می کنند که تا پول و ثروت به دست نیاورند خدا را شکر  نمی کنند, (چون به نظر آنان نعمت همان پول و ثروت است). امام (ع) به می آموزد که بهترین نعمتها حسن خلق است, نه چیزی دیگری! عقل هم درک می کند که انسان بی اخلاق و بی ادب هر چند دارای نعمتهای مادی گوناگون باشد باز هم آدم بد به حساب می آید.

شما حتما سخنی شنیده اید که می گوید: "زکوزه همان تراود که دراوست." یعنی هر چند آن کوزه خوشکل است اگر آبی که درون آن آب متعفن باشد,باز هم بوی بدی می دهد. آدم بد اخلاق هرچند به نیازمندان کمک بکند بالاخره اهداف دنیوی دیگری که دارد آشکار خواهد شد.

مرض های بدن هر چند دردناک به نظر می رسد در واقع مرض های قلب و دل بد تر است. بیمار اگر بیماری خود در عوج شدت قرار گیرد,  نهایتا آن بیمار میمیرد. ولی بیماری قلبی تا زمانی که آدم در گور به سر می برد باز هم صاحب آن را  اذیت می کند. نه فقط در گور بلکه تا ابد! امام علی (ع) در خطبه ۲۳۰ نهج البلاغه فرمودند: "(زاهدان) اهل دنیا را می نگرند که مرگ بدن ها را بزرگ می شمارند. اما آنها مرگ دل های زندگان را بزرگ تر می دانند."

امام علی (ع) در حکمت ۴۱۰ نهج البلاغه می گویند: "تقوا در راس همه ارزش های اخلاقی است." بلی تقوا در راس همه ارزش های اخلاقی است, چون تقوا انجام دادن همه آنچه که خداوند دستور داده است و دوری و ترک از آن چه که نهی فرموده است. اگر همه آنچه که خدا امر فرموده را انجام دهیم و از أز آنچه که حرام نموده دور شویم (یعنی اینکه با تقوا باشیم), خواه نا خواه با اخلاق شدیم.

راجع به تقوا امام علی (ع) فرمودند: "همانا ترس از خدا (پرهیزکاری) کلید هر در بسته, و ذخیره رستاخیز, و عامل آزادگی از هر گونه بردگی, و نجات از هر گونه هلاکت است. در پرتو پرهیزکاری, تلاش کنندگان پیروز. پروا کنندگان از گناه رستگار, و به هر آرزویی می توان رسید." (نهج البلاغه. خطبه ۲۳۰)

مانع رسیدن به ارزش های اخلاقی

ولی موانعی هست که انسان را از انجام دادن واجبات و ترک کردن محرمات جلو گیری می کند. یعنی ضد پرهیزکاری آن موانع فقط از یک چیز سرچشمه می گیرد. آن هم هیچ چی نیست جز دنیا دستی! دنیا دوستی راس همه خطاهاست. پس اگر بخاهیم درستکار و بی خطا باشیم فقط یک راه وجود دارد که آن راه همان دوری از دنیا دوستی و دنیا پرستی است. امام سجاد (ع) در کتاب میزان الحکمه جزء ۲ صفحه ٨۹۶ فرمودند: "دنیا دوستی راس همه خطاهاست."

امام علی (ع) راجع به دنیا خیلی حرف می زند. همه سخنان آن حضرت راجع به دنیا شامل هشدارهایی برای دنیا پرستان و سفارشات ترک هوا و هوس است. به عنوان مثال, امام علی (ع) فرمودند: " آری همانا دنیا خانه نابود شدن. رنج بردن از دگرگونی ها و عبرت گرفتن است. و از نشانه نابودی. آن که. روزگار کمان خود را به زه کرده. تیرش به خطا نمی رود. و زخمش بهبودی ندارد. زنده را با تیر مرگ هدف قرار می دهد. و تندرست را با بیماری از پا ذرمی آورد. و نجات یافته را به هلاکت می کشاند. دنیا خورنده ایست که سیری ندارد. و نوشنده ایست که سیراب نمی شود. و نشانه رنج دنیا آن که آدمی. جمع آوری می کند آنچه که نمی خورد. ومی سازد بنایی که خود درآن مسکن نمی کند. پس به سوی پروردگار خود می رود. نه مالی برداشته و نه خانه ای به همرام برده است. و نشانه دگرگونی دنیا آن که. کسی که دیروز مردم به او ترحم می کردند. امروز حسرت او را می خورند و آن کس را که حسرت او می خوردند امروز به او ترحم می کنند. و این نیست که مگر برای نعمتهایی که به سرعت دگرگون می شود. و بلاهایی که ناگهان نازل می گردد. و نشانه عبرت انگیز بودن دنیا. آن که. آدمی پس از تلاش و انتظار تا می رود به آرزوها یش برسد. ناگهان مرگ او فرا رسیده. امیدش را قطع می کند. نه به آرزو رسیده. و نه آنچه را آرزو داشته باقی می ماند. سبحان الله! شادی دنیا چه فریبنده و سیراب شدن از آن چه تشنگی زاست! و سایه آنچه سوزان است! نه زمان آمده را می شود رد کرد و نه گذشته را می توان باز گرداند. پس منزه و پاک است خداوند! چقدر زنده به مرده نزدیک است برای پیوستن به آن و په دور است مرده از زنده که از آنان جدا گشته!. (نهج البلاغه خطبه: ۱۱۴)

کی هستیم؟ کجا هستیم؟ باید بدانیم!

همه انسان ها فطرتا وقتی که نا گهان به جایی می رسد از خود می پرسد که کجا هست؟ برای مثال دختری بود به به خاطر تصادف در بیمارستان بستری, و بی هوش شد. همه یاد او از بین رفت. هنگامی مه به هوش آمد, فورا می پرسید که او کجاست و چه شده است. چطور به آن جا رسیده است؟

ما اگر از فطرت خود تبعیت بکنیم, در درون خود مان سوال مطرح می شود که ما از کجا آمدیم؟ و الآنکجت هستیم؟ و سپس به کجا می رویم؟ همهما می دانیم که ما در دنیا هستیم. و همه ما می دانیم که ما بنده و مخلوق خدا هستیم. بنابر این باید لواز آن آگاهی را انجام بدهیم! ما الان در دنیا هستیم, دنیایی که به قول امام علی (ع) در نهج البلاغه دار العمل (محل عمل) است. دنیایی که به قول امام علی نعمت های زود گذر است!

باید خودمان را بدانیم. امام علی (ع) فرمودند: "برای مردی کافی است که بگوید نادان وقتی قدر خودش را نداند." و نیز فرمودند: " کسی که خودش را می شناسد خدا را می شناسد."

ما قبلا اینجا نبو دیم. ما قبلا در پیش خدا بودیم. خدا ما را خلق کرده است سپس ما را به دنیا نازل فرستاده تا عمل خوب و انجام وظیفه بکنیم تا به پش او بر گردیم. این دنیا و همه آنچه که تویش هست خدا برای ما خلق کرده است تا محل عمل قرار دهیم! همه آنچه که تویش هست آیات خداست که ما همیشه به یاد خدا باشیم.  ما در جایی هستیم که اگر به این جا خیلی توجه بکنیم و به امور دنیوی و مادی مشغول باشیم, آخرت و خدا را فراموش می کنیم. ما در جایی هستیم که باید گندم بکاریم تا در آینده محصولات را به خدا بفروشیم. انسانی که کار می کند تا کار دیگری داشته باشد خوب است؟

خلاصه ما در جایی هستیم که اگر به وظیفه ما (تکلیف ما) به عنوان بنده خدا عمل نکنیم, به جایی که ما قبلا در آنجا بودیم نمی رسیم. آیا می توانید تصور کنید که ما قبلا گوهر گران بها داشتیم سپس فقط به خاطر چیز های زود گذر و نا چیز حاضریم آن را برای ابد از دست بدهیم؟ هرگز!

وظیفه ما در دنیا چیست؟ باید بدانیم!

حالا که می دانیم مکلفیم باید بدانیم وظیفه ما چیست؟ خداوند دارای حق اطاعت است. امام علی (ع) در یکی از خطبه های خود (خطبه ۲۱۶) می فرماید که "... خداوند حق خود را بر بندگان اطاعت خویش قرار داده." بنابر این ما به عنوان بنده او ایم که قبلا نبودیم سپس ما را ایجاد کرده است باید حق خود ا را ادا کنیم.

جطور از خدا اطاعت بکنیم؟ جواب این است که به دستورات او عمل کنیم. یعنی آنچه که دستور فرموده را انجام دهیم و از آنچه که نهی کرده دوری کنیم. اگر آن وظایف را انجام داده باشیم شدیم با تقوا! با تقوایی چیزی کوچکی نیست, کلید بهشت است! امام علی (ع) راجع به تقوا چنین فرمودند: "همانا تقوا چونان مرکب های فرمانبرداری است که سواران خود را, عنان بر دست, وارد بهشت جاویدان می کنند." (نهج البلاغه خطبه: ۱۶).

برای اینکه با تقوا باشیم چطور وظایفمان را بدانیم؟ جواب این است که تحصیل علم بکنیم. به همین خا طر کسب علم بر مسلمین و مسلمات واجب است. و اینجا باید دانست که منابع علومی که خدا صحت آن را ضمانت کرده است, همان ارث پیامبر اکرم (ص) برای ماست, قرآن و عترت! قرآن را بفهمیم و عترت را به عنوان مفسر قرآن بشناسیم و به حرف هایشان گوش دهیم, که مقداری از حرفهای آنان همین نهج البلاغه است.

روش برخورد با دنیای حرام

انبوه زیادی از انسان ها غرق لذت های دنیوی شدند و به هدف نرسیدند. دنیا در واقع خوب است و نعمت خدا. خدا خلق کرده آن را برای اینکه بنگی بکنیم. امام علی (ع) که در نهج البلاغه خیلی می گفتند که دنیا جای بدی ست هم فرموندن که دنیا مسجد مو منان است, وسیله مومنان برای کسب رضایت اوست. ولی زندگی در دنیا آسان نیست. مقداری کمی از خدا دور می شویم گرفتار انواع گرفتاری می شویم که سرانجام آن پشیمانی در دنیا و روز قیامت است.

پس ما چطور در دنیا به خوبی زندگی کنیم و از آن بهره خوب ببریم؟ امام روش برخورد با دنیا را می ما یاد می دهد و می فرماید: "ای مردم! باید دنیای حرام در چشمتان از پر کاه خشکیده و تفاله های قیچی شده دامداران, بی ارزشتر باشد. از پیشینیان خود پند گیرید, پیش از آنکه آیندگان از شما پند گیرند. این دنیای فاسد نکوهش شده را رها کنید, زیرا مشتاقان شیفته تر از شما را رها کرد." (نهج البلاغه خطبه: ۳۲)